Höfundur svars: Katrín Guðmundsdóttir
Geimveruinnrásarmynd (innrásarmynd til styttingar, e. Invasion Film) er kvikmyndagrein sem tilheyrir vísindaskáldskap og fjallar um innrásir geimvera á Jörðina. Innrásarmyndin er einnig, líkt og vísindaskáldskapur almennt, samtímalegt aðgreiningartól þar sem sögusvið frásagnanna býður upp á opið rými til þess að fjalla um samfélagsleg, siðferðisleg og pólitísk álitamál líðandi stundar.
Finna má afbrigði innrásarmyndarinnar í ýmsum menningarheimum. Til dæmis var hún vinsæl í Japan á sjöunda áratugnum þegar þjóðin var að glíma við afleiðingar kjarnorkuárásanna á Hiroshima og Nagasaki. Þá var viðfangsefni þeirra gríðarstór geimskrímsli sem ráðast inn í stórborgir og eyðileggja allt sem á vegi þeirra verður. Þetta eru kvikmyndir eins og Innrás geimskrímslisins (1965, Ishirô Honda, Kaijû daisensô) og Tortíming skrímslanna (1968, Ishirô Honda, Kaijû sôshingeki). Bandaríski kvikmyndaiðnaðurinn hefur engu að síður verið leiðandi í greininni frá upphafi og á hann, sem og bandarískt og vestrænt samfélag, í nokkuð sérstöku sambandi við innrásarmyndina. Hefð hennar er rótgróin og yfirborðstextinn í grófum dráttum ávallt sá sami; geimverur lenda á jörðinni og upp sprettur óvissuástand í samfélaginu sem kvikmyndin einblínir á. Almennt er þetta óvissuástand túlkað sem ótti sem fylgir möguleikanum á gereyðingu mannkynsins eða tilhugsuninni um að það tapi einkarétti sínum sem einráður á Jörðinni. Þar sem um er að ræða vestrænt samfélag má hins vegar gera ráð fyrir að þetta óvissuástand eigi sér einnig upptök í áhyggjum Vesturlandabúa um að missa forréttindi sem ráðandi valdastétt í heiminum.
Aðdragandi innrásarmyndarinnar er bæði margþættur og marglaga. Allt frá því að maðurinn varð meðvitaður um upphaf sitt hefur hann í kjölfarið velt fyrir sér endalokum sínum. Óbeint má því rekja tildrög hennar til ýmissa fornfálegra spádóma um endalok tilverunnar en framleiðis var afneitun H. G. Wells samþætti þessar hefðir þegar hann skrifaði The War of the Worlds árið 1897 sem dró upp mynd af innrás Marsbúa sem voru bæði vitsmunalega og tæknilega þróaðri en mannkynið. Í sögunni yfirfærir hann girnd og græðgi eigin þjóðar á Marsbúana og í kjölfarið verða Englendingar að kúguðum minnihlutahóp. Frásögnin mótaði eiginlegt upphaf greinarinnar sem fann sér svo nýjan farveg í bandarískum kvikmyndum á tuttugustu öldinni.
Umbreytingar í alþjóðapólitík eftir seinni heimsstyrjöld og kjarnorkuvá kalda stríðins urðu nýr grundvöllur innrásarótta. Bandaríkin voru hið nýja vestræna heimsveldi og kommúnisminn ógnaði afkomu frjálslyndrar hugmyndafræði þeirra. Fjöldaframleidd afþreyingarrit á borð við Amazing Stories og Science Fiction Magazine höfðu enn fremur aukið áhuga og jafnvel trú almennings á geimverur og Don Siegel).
Á sjöunda áratugnum urðu geimferðir að raunveruleika og í kjölfarið gjörbreyttust hugmyndir um líf á öðrum hnöttum. Auk þess fór athygli samfélagsins að beinast að ýmsum siðferðislegum álita- og baráttumálum í stað kommúnismans sem leiddi af sér stöðnun greinarinnar. Um þrjátíu árum síðar fór innrásarmyndin hins vegar að njóta vinsælda á ný í Bandaríkjunum en í þetta sinn var það vegna tækniþróunar í kvikmyndagerð og aukins framleiðslufjármagns kvikmyndaveranna. Independence Day (1996, Steven Spielberg) sem lagði áherslu á hryðjuverkaóttann í samfélaginu eftir árásina á tvíburaturnana 11. september 2001.
Eins og raun ber vitni grundvallast óvissuástandið í innrásarmyndinni bæði á eiginlegum innrásarótta sem á upptök sín í styrjöldum og vopnanýjungum og hugmyndafræðilegum ótta sem rekja má til forréttindastöðu Bandaríkjanna, sem og annarra vestrænna velmegunarríkja, og veraldlegra áhyggja þeirra. Það má þó ekki draga úr mikilvægi hins eiginlega ótta um að vitsmunaverur æðri mannkyninu gætu vissulega komið til Jarðarinnar og gereytt því eða hneppt það í ánauð. Þótt sú nálgun sé sammannleg er hún engu að síður bundin forréttindastöðu mannkyns og tegundarhyggju þess. Þannig má leggja þann skilning í innrásarmyndina að hún sé í raun skáldskaparlegt viðbragð við síbreytilegum áhyggjum forréttindahópa á Jörðinni.
Heimildir:
Adam Roberts, „The Copernican Revolution“. The Routledge Companion to Science Fiction (New York: Routledge, 2011).
Armando Simon, „Pulp Fiction UFOs“. Skeptic, útg. 16. tölubl. 4, 18-20 (Altadena: Millennium Press, 2011).
Farrah Mendlesohn, „Fiction, 1926-1949“. The Routledge Companion to Science Fiction (New York: Routledge, 2011).
Heather J. Hicks, „Suits vs. Skins: Immigration and Race in Men in Black“. The Arizona Quarterly (Tucson: Arizona Quarterly, 2007).
John Rieder, Colonialism and the Emergence of Science Fiction (Middletown: Wesleyan University Press, 2008).
Mark Jancovich, Derek Johnston, „Film and Television, the 50s“. The Routledge Companion to Science Fiction (New York: Routledge, 2011).
Nancy Anisfield, „Godzilla/Gojiro: Evolution of the Nuclear Metaphor“. Journal of Popular Culture (Oxford: Blackwell Publishing, 1995).
Peter Wright, „Film and Television 1960-1980“. The Routledge Companion to Science Fiction (New York: Routledge, 2011).
Roberts Crossley, „H. G. Wells and the Great Disillusionment“. Imagining Mars: A Literary History (Middletown: Wesleyan University Press, 2011)